Kort geleden had ik een gesprek met iemand en zij beweerde dat de grote achteruitgang van het tropisch regenwoud een linkse leugen is. Dit had ik nog nooit gehoord, zeker niet van haar, dus ik probeerde het met de opmerking dat er wellicht verschil van mening is over de omvang van de afname en dat ik dat wel wilde nagaan, maar dat er van een afname toch wel sprake was. En toen kwam er een verhaal over dat de media in het westen het niet goed oppikken, maar als je de media in de Braziliaanse taal leest, dat het verhaal echt anders in elkaar zit. En dat Brazilië één van de grootste landbouwexporteurs ter wereld is: Brazilië is niet alleen zelfvoorzienend, maar zorgt er ook voor dat “wij” onze dieren te eten kunnen geven. Ik hoor natuurlijk niet bij die “wij” en dat moest zij weten, toch lijken dat voor haar twee verschillende dingen te zijn. Maar ik eet geen vlees en de directe aanleiding dat ik vegetariër werd, was de grootschalige en onnodige omzetting van natuur- en indianenland in giftige soja-akkers.
Het verhaal van mijn gesprekspartner lijkt terug te gaan op de rel rond de branden in het Amazonegebied in 2019 en ze lijkt
het perspectief van de als rechts bekend staande Bolsonaro te vertolken:
Er is in volle hevigheid een ruzie losgebarsten tussen de Braziliaanse regering en de G7-landen over de bosbranden in de Amazone. Meer in het bijzonder tussen president Bolsonaro van Brazilië en president Macron van Frankrijk, nadat de laatste een noodkreet de wereld instuurde over de branden via zijn Twitter-account. Bolsonaro reageerde gepikeerd op de tweet van Macron en speelde de koloniale kaart: Macron zou last hebben van ongepaste neokoloniale neigingen en alleen op politiek gewin uit zijn. Ook Noorwegen en Duitsland kregen een veeg uit de pan, nadat zij hun jaarlijkse regenwoudcontributies van 35 miljoen euro niet meer wensten te betalen. Volgens mijn gesprekspartner zouden Noorwegen, Frankrijk en nog een land belangen hebben in de ondergrond van het regenwoud en Brazilië haar zelfbeschikking willen ontnemen.
Hier een podcast over de branden.
Goed, wat zijn nu eigenlijk de feiten? Eerst maar eens de omvang van het Amazonegebied. Wat ik logisch zou vinden, praten we dan over het hele gebied dat direct of via zijrivieren afwatert op de Amazone (stroomgebied/catchment area).
Dit is 6,195 miljoen vierkante kilometer of 619,5 miljoen hectaren. Ik ga er vanwege de ligging en klimaat van uit dat dit hele oppervlak van oorsprong bebost is. Maar, volgens de link, is het oppervlak van het Amazonegebied nog groter:
but generally areas outside the basin are included when people speak about "the Amazon." The biogeographic Amazon ranges from 7.76-8.24 million sq km, of which just over 80 percent is forested. Bijna tweederde van het Amazonegebied ligt in Brazilië. Volgens deze bron is er op dit moment 6,2 tot 6,6 miljoen vierkante kilometer Amazone-regenwoud. Dit is tussen 620 en 660 miljoen hectare. Wat er echter precies bedoeld wordt met het Amazone-gebied moet je per bron bekijken.
Brazilië heeft bijvoorbeeld een provincie die Amazon heet, maar die omvat natuurlijk niet het deel van de Amazone dat in het buitenland ligt.
Sinds 1988 is
meer dan 48 miljoen hectare ontbost (
inclusief 2021). Dit is ongeveer 7% in 33 jaar. In totaal zou 17% verloren zijn gegaan, met name tijdens de militaire dictatuur in de jaren ’60 t/m ’80, toen het motto was: land zonder mensen voor mensen zonder land. Sinds vorig jaar ligt de ontbossingssnelheid weer hoger dan het gemiddelde over deze periode 1988-2021.
Vanaf 2007 tot en met 2020 lag de ontbossingssnelheid onder dit gemiddelde. Daarvoor worden
deze redenen gegeven:
While destruction of the Amazon rainforest is ongoing, the overall rate of deforestation rate in the region dropped between the mid-2000s and mid-2010s, mostly due to to the sharp decline in forest clearing in Brazil. However deforestation has been steadily rising in the region in more recent years. Brazil's decline in its deforestation rate between 2004 and 2012 was attributed to several factors, some of which it controls, some of which it doesn't. Between 2000 and 2010 Brazil established the world's largest network of protected areas, the majority of which are located in the Amazon region. In 2004, the government implemented a deforestation reduction program which included improved law enforcement, satellite monitoring, and the provision of financial incentives for respecting environmental laws. Independent public prosecutors offices played a particularly important role in pursing illegal activities in the Brazilian Amazon. The private sector also got involved, especially after 2006 when major crushers established a moratorium on new deforestation for soy. That soy moratorium was followed by the "Cattle Agreement", which major slaughterhouses and beef processors committed to source cattle only from areas where environmental laws were being respected. Bescherming heeft dus zin.
Wat is veel? In de media is er een voorkeur voor absolute hoeveelheden:
“In 2021 verdwenen per minuut 10 voetbalvelden aan tropisch woud”
Relatief gezien gaat het om een gemiddelde afname van 0,20% per jaar. Waar maken we ons druk om? Het is in elk geval politiek een probleem, omdat men zich voorgenomen heeft om de ontbossing in 2030 tot staan gebracht te hebben,
maar dan moet je nu al wel kunnen zien dat de snelheid van ontbossing afneemt. Ook de afspraken met de inheemse indianen en de eigen natuurwetgeving worden door Brazilië geschonden. Bij ontbossing komt er CO2 vrij. Ook daar zijn afspraken voor. Maar verder? Wat geeft het als het gebied wat kleiner wordt? Internationaal hebben landen afgesproken 17% van het landoppervlak te beschermen als natuur. Nederland haalt dat bij lange na niet en Brazilië heeft natuur in overvloed. Wat geeft als er nog wat procentjes af gaan?
De werkelijke verstoring van het regenwoud is groter dan alleen oppervlakteverlies. Het procentenwerk gaat niet alleen over akkers, maar ook over infrastructuur, mijnbouw, bewoning. Wegen werken versnipperend en ook als het bosdek niet verdwijnt is er vanaf de infrastructuur een zone van bepaalde omvang waarbinnen verstoring optreedt. Landbouw gaat gepaard met gif, vermesting en ontwatering. Behalve oppervlakteverlies zal er op deze wijze kwaliteitsverlies zijn en die zal qua oppervlak groter zijn dan dat van het oppervlakteverlies. Verder neemt de schaal van ontginning toe met de beschikbare techniek en financiers. En wie zegt dat de ontbossingssnelheid peanuts blijft?
Wat er voor het bos terugkomt zijn eindeloze vlaktes met gifbespoten veevoer voor kiloknallers. Dat veevoer is een belangrijke stikstofbron waar we in Nederland in stikken. Hebzucht is m.i. de belangrijkste drijvende kracht achter de sloop van het regenwoud, want hoewel armen meeprofiteren, zijn het toch de rijken die er het meest van opstrijken. Ook in Nederland is het opruimen van de “woeste gronden” gebeurd door een combinatie van techniek, chemie (kunstmest) en planmatig werken. Zonder het stellen van harde grenzen zal de ontginning voortgaan totdat het niet meer loont. Maar ook als je weinig over hebt, is zelfs dat niet veilig. In Nederland gebeurt het beschermen van de natuur onder het motto “beleven, beheren, benutten”. Ook in Nederland blijft men door de ogen van nut verlekkerd kijken: hier nog een fietspad, daar nog een restaurantje, wilde dieren als scharrelvlees, ecosysteemdiensten, waterbergingsgebieden enzovoort.
Begin dit jaar werd bekend
dat Brazilië Nederland heeft ingehaald als tweede landbouwexporteur ter wereld. Wat betreft tarwe
wil Brazilië in de top tien komen, de oorlog in Oekraïne geeft een extra boost. Ondanks dat Brazilië het zo goed doet met de landbouw, profiteert de eigen bevolking er maar weinig van: De gemiddelde Braziliaan voelt vooral de stijgende prijzen van voedsel (+10%). Inkomen is een belangrijke factor voor voedselzekerheid en de helft van de bevolking heeft inmiddels te maken met matige of zelfs ernstige voedselonzekerheid. Brazilië is
een land van immense ongelijkheid. Hoe kan het ook anders in Latijns-Amerika,
‘een continent met de meest onrechtvaardige samenlevingen ter wereld.
Iemand die zichzelf verwaarloost, is misschien niet de persoon om iets van waarde te verzorgen. De Amazone is bij Bolsonaro niet in goede handen, maar hij is aan de macht gekomen door de armoede, criminaliteit en al die andere problemen van Brazilië. In Nederland kwam de natuurbescherming op in een samenleving waarin de burgerij steeds meer geschoold en kapitaalkrachtig werd. Toen natuur iets van de overheid werd, kwam het eerst onder het ministerie van cultuur en wetenschappen. Later werd het logischer om het bij landbouw te doen, vanwege grondverwerving, inrichting en beheer. Maar natuurbescherming is volgens mij een stukje beschaving, cultuur. Toen er deze eeuw fiks bezuinigd moest worden, zaten cultuur en natuur weer in hetzelfde schuitje. In Brazilië denk ik dat een krachtige middengroep in de maatschappij mist. Het is vaak zo, en dat zal hier ook zo zijn, dat je je om de mensen moet bekommeren totdat zij ook zelf buiten het perspectief van hun persoonlijke problemen kunnen kijken.