Voor de spiritueel-religieus geïnteresseerden onder ons.
Maar dit terzijde. Van de bogomielen had ik meer gehoord, maar dat ze in Bosnië moslims waren geworden wist ik dan weer niet.De Illyriërs, de aloude bevolking van het westelijke Balkanschiereiland, moesten vanaf de vierde eeuw voor Christus de Kelten naast zich dulden. Het ging hier om een oostelijke tak, die uiteindelijk in Klein-Azië terecht kwam en in de eerste eeuw nog zo’n aardige brief van de apostel Paulus kregen (de Galaten).
Met het manicheïsme ben ik bekend, maar dat er een verband is met de bogomielen en de katharen is nieuw voor me.Kortom, Bosnië was een eigenzinnig zo niet geïsoleerd gebied. Hierdoor kende Bosnië ook op religieus gebied een paar uitzonderlijke verschijnselen. Beide gelden als ketters: de beweging der bogomielen en de onafhankelijke Bosnische Kerk. Over die laatste zal de volgende aflevering gaan; vandaag iets over de uit Bulgarije afkomstige bogomielen, die in de twaalfde eeuw neerstreken in het half-onafhankelijke Banaat in Bosnië. Wat was dit voor beweging?
De bogomielen zijn een schakel in de keten van de Iraakse manicheeërs (derde eeuw n.Chr.), het messalianisme (vierde eeuw), het paulicianisme (zevende eeuw) en het West-Europese katharisme (twaalfde eeuw). De relaties tussen deze stromingen is complex en je kunt niet eenvoudig stellen dat de ene uit de andere is voortgekomen, hoewel er wel een rode draad is die deze stromingen verbindt.
Hoewel het enigzins logisch is. Het zijn gnostieke stromingen.
Ik begin langzamerhand te begrijpen waarom Augustinus het manicheïsme de rug toekeerde. Je kan stellen dat de wereld door en door slecht is en daarmee dualistisch. En je kan stellen dat het dualisme slechts een uitzondering is op de non-dualiteit om het menselijk bestaan mogelijk te maken en tevens de mogelijkheid om te leren in een dualistische wereld. (Meer de neo-platonische opvatting.)Om te beginnen zijn ze gnostisch en (derhalve) dualistisch, wat een manier is om de onvolmaaktheid van de materiële wereld te verklaren. Met name de onrechtvaardigheid in de wereld en de wantoestanden in de toenmalige kerk en politiek maakten de bogomielen ontvankelijk voor de overtuiging dat uiteindelijk alles in de wereld slecht is. Hieruit ontwikkelden zich twee opvattingen die afwijken van het orthodoxe christendom:
De wereld, slecht als ze is, kan niet zijn geschapen door een goede God.
Verlossing ligt weliswaar in God, maar omdat Hij in deze slechte wereld niet toegankelijk is, moet de gelovige een (geheime) weg naar God ontdekken (de gnosis, mystieke kennisse van God).
Omdat dit laatste een menswording van God uitsluit, sneuvelde ook het dogma dat Jezus de zoon is van God. Bij de bogomielen vindt men daarom de opvatting dat niet God, maar Sataniël, de Duivel, de schepper (demiurg) van de wereld is. Deze opvatting is identiek met die van de katharen.
De huidige moslims in Bosnië zijn dus deels bogomielen die door de Hongaren in Turkse armen zijn gedreven.In 1408 viel Hongarije Bosnië opnieuw binnen en dit keer met succes, al sneden ze vervolgens in hun eigen vlees. Identiek aan het Hollandse ‘liever Turks dan paaps’ dreef de Hongaarse zege de bogomielen (en daarmee een groot deel van de Bosnische adel) in de armen van de aanstormende Turken. Na de Ottomaanse bezetting van de Balkan gingen veel bogomielen over tot de islam en stierf de beweging in Bosnië langzaam uit.
Ik weet niet zo veel van de Bosnische moslims, maar ik dacht dat ze wel ontvankelijk zijn voor de soefi kant van de islam.
Ze verloochenen hun gnostieke afkomst niet. Zijn ook doorgaans geen hardliners.
