De Heliand
Auteur: Jaap van Vreedendaal (auteur (v.d. inleiding
, de auteur zelf was waarschijnlijk een Monnik van het klooster te Fulda of het klooster te Werden))Vertaling: Redbad Veenbaas
ISBN10 9085065801
ISBN13 9789085065807
http://www.bol.com/nl/p/heliand/1001004005914461/
De Heliand is een evangelieharmonie - deels gebaseerd op het Diatessaron van Tatianus - uit de vroege Middeleeuwen, van voor het jaar 850, en waarschijnlijk na het jaar 821 n.C., ongeveer 1 eeuw na het overlijden van Willibrord. Het is geschreven in opdracht van of de zoon van Karel de Grote, Lodewijk de Vrome, of de kleinzoon, Lodewijk de Duitser.
Doel van dit werk was de Kersting van de Saksen, een volk levend tussen de IJssel en de Elbe. Die Kerstening ging wonderwel samen met de Frankische expansie in dit gebied. De Franken hadden rond 500 al het Christelijke geloof aangenomen, en zagen het Frankische rijk graag ls voortzetting van het (West-)Romeinse Rijk.
Om goed in de smaak te vallen bij de Saksen is het werk geschreven
1. In de eigen taal van de Saksen
2. In een dichtvorm die aansloot bij de mondelinge traditie van de Saksen.
3. met aanpassingen die het verhaal net even wat beter doet aansluiten bij de belevingswereld van de Saksen, of misschien ook wel hoe de Franken die belevingswereld graag zagen.
1. de eigen taal van de Saksen
Dit aspect is in de vertaling van Jaap Vredendaal niet 100% aanwezig, het is namelijk vertaalt vanuit het Oud Saksisch naar het Nederlands. Toch is bij woorden die nog op een of andere manier een betekenis hebben in het (soms ook nauwelijks meer) hedendaags Nederlands min of meer onvertaalt gelaten, met een voetnoot met toelichting. Erg leuk om te zien hoe sommige woorden zo'n oude oorsprong hebben. Ik vind het persoonlijk wel jammer dat niet parallel de Oud Saksische tekst is afgedrukt. Ook al is die voor iedereen onleesbaar, het is ook leuk om zelf wat te kunnen speuren naar iets herkenbaars.
2. De dichtvorm
In de vertaling van Jaap Vredendaal is geprobeerd dezelfde dichtvorm te handhaven. Helaas lukt dat lang niet altijd. Persoonlijk zou ik liever een sterkere nadruk op een meer concordante vertaling hebben gehad.
3. Aanpassingen aan de belevingswereld
Dit is voor mij DE reden om dit boekje te lezen. Ik blijf veel beter bij de les doordat er af en toe een verschil is met hoe je het gewend bent. Al lezende valt op:
a. de sterke nadruk op Feodale verhoudingen
Niet alleen Jozef is van adellijke afkomst, ook Maria is dat en stamt van David af. Ook al komt Jezus in een kribbe te liggen, hij krijgt wel meteen sieraden om zijn koningsschap te benadrukken. De herders hoeden geen schapen, maar paarden - dit is in de vroege middeleeuwen een statussymbool.
De gehoorzaamheid en trouw van de discipelen aan Jezus als Koning wordt sterk benadrukt, en er wordt een hele interpretatie gegeven waarom Petrus niet anders kon dan zeggen dat hij niet bij Jezus hoorde voor de haan 3 maal kraaide.
b. De rol van "het lot"
Het lot wordt in de verhalen als leidende factor voor de gebeurtenissen genoemd, als gelijkwaardig aan de leiding van God. Kennelijk wilde men met het Saksische geloof in het lot niet te direct in botsing komen.
c. Topografie
Alle steden eindigen op "burg". Jezus wordt dus geboren in Nazarethburg, de Keizer woont in Romeburg, enz. De wijzen reizen door groene velden en wooden.
d. nadruk op fysieke verschijning
Belangrijke mensen in het verhaal zijn niet alleen van adel, ze zijn ook zeer gezond van lijf en leden, een schoonheid om te zien. Jozef is een held, Maria naast goed en heilig ook de schoonste der vrouwen.
Lees je deze Heliand, dan zie je het Kerstverhaal (en uiteraard de rest van de evangelien) alsof je naar een bijbels tavereel op een Middeleeuws schilderij kijkt, maar dan ten dele de Middeleeuwen nog voor de Kerstening. Voor mij persoonlijk bijzonder motiverend om weer eens een bijbelverhaal te lezen.
De inleiding door Jaap Vredendaal is interessant en volledig, het geeft dit boekje een enorme meerwaarde. De context van de Kerstening van de Lage Landen wordt volledig en boeiend geschetst, maar wel zo beknopt dat het niet gaat vervelen. Het boekje is mooi in kleur {niet-toegestaan woord}, met illustraties van het origineel, of soms ook van (enigszins) vergelijkbare werken.
Toch kunnen er redenen zijn om voor een andere versie te kiezen dan die van Jaap Vredendaal. Ben je echt geinteresseerd in de Oud Saksische taal, dan kan beter worden gekozen voor deze uitgave:
ISBN:
NL: 978-90-71517-30-3 (Wetenshappelijke uitgave)
Ook zijn er uitgaves verschenen in dialecten waarin nog sporen van het Oud Saksisch te vinden zijn. Ken je zo'n dialect goed, dan is dat natuurlijk mooier.
NL: 978-90-71517-33-4 (Groningse deel)
NL: 978-90-71517-29-7 (Twentse deel)
NL: 978-90-71517-32-7 (Achterhoekse deel)
NL: 978-90-71517-31-0 (Munsterlandse deel)
